Σε μια εποχή όπου η πολιτική συχνά περιορίζεται σε κοινοβουλευτικές αίθουσες και τηλεοπτικά πάνελ, υπάρχει ένας καλλιτέχνης που την φέρνει πίσω στους δρόμους, στα στενά και στους τοίχους.
Ο Banksy, ή όποιος κι αν κρύβεται πίσω από αυτό το ψευδώνυμο, έχει χτίσει έναν μύθο γύρω από την τέχνη του, όχι με δημόσιες εμφανίσεις και δηλώσεις, αλλά με σιωπηλές, αιφνιδιαστικές παρεμβάσεις που διαπερνούν το τσιμέντο και φτάνουν κατευθείαν στη συνείδηση. Τα έργα του δεν είναι απλώς γκράφιτι· είναι πολιτικά σχόλια, κοινωνικές καταγγελίες, ποιητικά χτυπήματα που δεν αφήνουν τον θεατή αδιάφορο.
Μερικές φορές, η πολιτική δεν συζητιέται και δεν καταγγέλλεται σε ένα Κοινοβούλιο γεμάτο κοστούμια, κατσουφιασμένα πρόσωπα και κλειστά μικρόφωνα. Μερικές φορές, κρύβεται σε έναν σκοτεινό στενό δρόμο, τρεις τα ξημερώματα, όπου ένας άγνωστος με κουκούλα σημαδεύει με ένα σπρέι έναν τοίχο που ποτέ δεν ζήτησε την άδειά του για να γίνει καμβάς.
Η σιωπή είναι τόσο βαριά που ακόμα και τα βήματα ενός φρουρού μακριά αντηχούν σαν από άλλη διάσταση. Εκείνος δεν τρέχει. Ξέρει ότι έχει λεπτά, ίσως δευτερόλεπτα, πριν κάποιος ανακαλύψει τι πρόκειται να συμβεί. Τότε, το στένσιλ ακουμπά στο τσιμέντο, η μπογιά τινάζεται… και γεννιέται μια ιδέα. Όχι ένα σχέδιο, ούτε ένα έργο τέχνης: μια ιδέα, αυτό το αδάμαστο πλάσμα που, μόλις απελευθερωθεί, δεν επιστρέφει ποτέ ξανά στο κλουβί του.
*****
Για να μη χάσετε καμία ανάρτηση της Εποπτείας, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο newsletter μας, πατώντας ΕΔΩ
Για ΟΛΑ τα videos της Εποπτείας, γραφτείτε στο κανάλι μας στο youtube, πατώντας ΕΔΩ
*****
Όποιος έχει δει από κοντά έργο του Banksy το καταλαβαίνει αμέσως: δεν είναι ακριβώς τέχνη, δεν είναι ακριβώς πολιτική, αλλά είναι ακριβώς αυτό που σε ταρακουνά. Η ενόχληση δεν προέρχεται από τη γραμμή ή το χρώμα, αλλά από την υποψία πως, πίσω από την εικόνα, υπάρχει μια ευθεία κατηγορία εναντίον όλων.
Δεν έχει σημασία αν είσαι πρόεδρος ή φοιτητής, στρατιώτης ή τουρίστας με καφέ στο χέρι. Το δάχτυλο δείχνει εσένα. Τον ρόλο σου σ’ αυτήν τη φάρσα που αποκαλούμε «πολιτισμένο κόσμο».
Στη Βηθλεέμ, εκεί όπου ένας διαβόητος τοίχος χωρίζει ζωές και φιμώνει δρόμους, ο Banksy έστησε ένα ξενοδοχείο που είναι στην πραγματικότητα ένα μαύρο αστείο μεταμορφωμένο σε μνημείο: το Walled Off Hotel, «το ξενοδοχείο με τη χειρότερη θέα στον κόσμο». Κάθε παράθυρο ανοίγει όχι σε έναν ορίζοντα, αλλά σε έναν γκρίζο τοίχο που κόβει την πόλη σαν ουλή.
Ανάμεσα σε σκοπιές και συρματοπλέγματα, ξεπροβάλλουν ζωγραφισμένα θραύσματα ελπίδας: δύο παιδιά ασπρόμαυρα, σκυμμένα πάνω στην άμμο μιας παραλίας που δεν υπάρχει· ένας στρατιώτης που τραβά μια κουρτίνα αποκαλύπτοντας μια φανταστική θάλασσα· ένα κορίτσι που πετά με ένα μάτσο μπαλόνια. Κάθε παράθυρο είναι μια προσβολή στην αδιαφορία, μια κάρτα που κανένας τουρίστας δεν θα έβαζε στο ψυγείο του. Κι όμως, το καθένα λέει και καταγγέλλει περισσότερα για τον κόσμο από ό,τι πολλές διπλωματικές συνόδους.
Κάποτε, στο Λονδίνο, εμφανίστηκε η εικόνα δύο Βρετανών αστυνομικών να φιλιούνται. Κανείς δεν τους ήξερε, κανείς δεν ήξερε αν υπήρχαν στ’ αλήθεια. Μα ήταν εκεί, στον τοίχο ενός παμπ, για να θυμίσουν σε όλους ότι η αγάπη δεν ζητά άδεια από την πολιτική ή τους θεσμούς. Ότι η εξουσία μπορεί να είναι ανθρώπινη, εύθραυστη, γελοία μέσα στη σοβαροφάνειά της. Κάποιοι χειροκρότησαν, άλλοι εξοργίστηκαν. Και ο Banksy, όπως πάντα, ήδη κάπου αλλού, αφήνοντας έναν άλλο τοίχο να αλλάζει τον ρυθμό του δρόμου.
Λένε ότι η ανωνυμία του είναι απλώς μάρκετινγκ. Ίσως. Μα, στην περίπτωσή του, δεν είναι για να κρυφτεί από το κοινό, αλλά για να μην επισκιάσει το έργο του ο ίδιος. Αν ξέραμε το όνομά του, το πρόσωπό του, τις ιδιοτροπίες του, όλα θα περιορίζονταν στην λάθος ερώτηση: «Ποιος είναι;».
Και το μυστικό είναι αυτό: δεν έχει σημασία ποιος το ζωγράφισε, αλλά τι σου προκαλεί όταν το βλέπεις. Αν σε αφήνει αδιάφορο, δεν κατάλαβες τίποτα. Αν σε φέρνει σε αμηχανία, αν σε αναστατώνει, έχει ήδη νικήσει.
Το 2018, σε μια δημοπρασία του Sotheby’s, «Το κορίτσι με το κόκκινο μπαλόνι» — ένα από τα πιο διάσημά του έργα — πουλήθηκε σε εξωφρενική τιμή. Το σφυρί έπεσε, η αίθουσα χειροκρότησε… και τότε ο καμβάς άρχισε να γλιστρά σε έναν κρυμμένο καταστροφέα στο πλαίσιο.
Η μισή εικόνα έγινε λωρίδες μπροστά σε ένα κοινό που δεν ήξερε αν έπρεπε να κοιτάξει ή να τραβήξει βίντεο. Ήταν σαν να είχε μπει ο ίδιος στην αίθουσα για να ψιθυρίσει: «Δεν ήταν για εσάς, καρχαρίες της τέχνης. Ήταν για τον δρόμο».
Ο Banksy δεν νομοθετεί, δεν ηγείται κομμάτων, δεν παρουσιάζει προγράμματα. Μα κάθε τοίχος που βάφει είναι μια πρόταση δυσπιστίας. Κάθε εικόνα που αφήνει πίσω του, μια τροπολογία στο σύστημα. Δεν καλεί σε πορείες ούτε μοιράζει κομματικές ταυτότητες· θέτει ερωτήματα που δεν μπορείς να αποφύγεις. Ερωτήματα που καρφώνονται σαν γκράφιτι στο μυαλό σου και σε αναγκάζουν να σκεφτείς γιατί αποδεχόμαστε ως «κανονικό» αυτό που θα έπρεπε να μας εξοργίζει.
Στη Νέα Υόρκη, στάθμευσε ένα φορτηγό γεμάτο μαριονέτες που έπαιζαν πένθιμη μουσική, σαν μια πλανόδια κηδεία του αμερικανικού ονείρου. Στο Μπρίστολ, την πόλη του, έστησε το Dismaland: ένα διαλυμένο Ντίσνεϊλαντ, με πριγκίπισσες ηττημένες, κάστρα ερειπωμένα και πυροτεχνήματα που δεν ανάβουν ποτέ. Ένας παραμορφωτικός καθρέφτης όπου αντικατοπτρίζονται οι ληγμένες υποσχέσεις ενός συστήματος που χαμογελά ενώ πνίγεται.
Το πιο πολιτικό στον Banksy είναι ότι δεν μοιάζει με πολιτική. Δεν παρασύρεται από τη γλώσσα, τους κώδικες ή τις ετικέτες της παραδοσιακής πολιτικής. Η διαμαρτυρία του δεν είναι για να κερδίσει ψήφους, αλλά για να χάσει τον φόβο. Κι εκεί βρίσκεται ο αληθινός κίνδυνος: όταν ο φόβος σπάει, η εξουσία αρχίζει να τρέμει.
Στην ουσία, κάθε του παρέμβαση είναι ένα γράμμα αγάπης — και απογοήτευσης — προς την ανθρωπότητα. Μια υπενθύμιση του τι θα μπορούσαμε να είμαστε, αν δεν ήμασταν τόσο απασχολημένοι να αυτοκαταστρεφόμαστε ή να κάνουμε πως δεν τρέχει τίποτα. Κάθε τοίχος που βάφεται είναι ένα μήνυμα χωρίς αποστολέα, για όποιον περάσει. Μπορεί να το διαβάσεις, να χαμογελάσεις, να βγάλεις μια φωτογραφία· μπορεί να σε ενοχλήσει τόσο που να αλλάξεις πεζοδρόμιο. Μα θα το έχεις διαβάσει. Και αυτό αρκεί.
Ο Banksy ζει σε μια εποχή όπου όλοι θέλουμε να μας βλέπουν, να μας καταγράφουν, να μας επαινούν. Εκείνος διάλεξε να σβηστεί, για να φαίνεται πιο καθαρά το μήνυμα. Να μην έχει πρόσωπο σημαίνει να μην έχει σύνορα. Να μην έχει όνομα σημαίνει να μπορεί να έχει όλα τα ονόματα. Σήμερα μπορεί να είναι καλλιτέχνης στο Μπρίστολ· αύριο, ένας έφηβος στην Πόλη του Μεξικού που ζωγραφίζει ενάντια στη βία· μεθαύριο, μια συνταξιούχος στην Αθήνα που κρεμάει έναν τοίχο ενάντια στις εξώσεις. Η πολιτική του Banksy είναι πως ο καθένας μπορεί να είναι ο Banksy.
Μας αρέσει να τον φανταζόμαστε να ολοκληρώνει ένα έργο, να μαζεύει τα στένσιλ, να ανάβει ένα τσιγάρο και να φεύγει χωρίς να κοιτάξει πίσω. Ίσως να χαθεί σε κάποιο σοκάκι, ίσως να μπει σε ένα τρένο που κανείς δεν προσέχει ή ίσως να καθίσει σε μια καφετέρια.
Και την ίδια στιγμή, σ’ εκείνον τον τοίχο, η μπογιά να αρχίζει να στεγνώνει… και μαζί της να στεγνώνει λίγο και ο φόβος που είχαμε να μιλήσουμε και να καταγγείλουμε. Γιατί κάποιος, κάπου, τόλμησε πρώτος.
Κι αυτό, όσο κι αν δεν θα γραφτεί ποτέ στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, είναι ο πιο δίκαιος νόμος που έχουμε: αν κάτι δεν σε αφήνει να κοιμηθείς, ζωγράφισέ το. Γιατί οι τοίχοι πάντα μιλάνε· και είναι καλύτερα να μιλούν με τη δική σου φωνή, παρά με τη σιωπή τους.
Πηγή
*****
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ
Ο Φρόιντ και οι Έλληνες: Οι κλασικές ρίζες της δυτικής ψυχολογίας
Η δίκη του Σωκράτη: Όταν η σκέψη έγινε έγκλημα
Γιώργος Σεφέρης: Λίγες είναι οι νύχτες με φεγγάρι που μ' αρέσουν
ΗΠΑ- Κίνα: Η σταθερή αλληλεξάρτηση μικροτσίπ- σπάνιων γαιών
Βιρτζίνια Γουλφ: Η Ελλάδα είναι η πιο όμορφη χώρα που έχει απομείνει
Πού θα οδηγήσει η παρακμή της φιλολογίας;
Γιάννης Ρίτσος: Με τρομάζει η ομορφιά σου
Πώς οι Δημοκρατίες πέφτουν εκ των έσω
Πόσο εύκολη είναι η αναγνώριση Παλαιστινιακού Κράτους;
Πώς αλλάζει σελίδα η Ιστορία;
δεν βρέθηκαν σχόλια επισκεπτών...