Δημήτρης Μαρωνίτης, σκαπανέας της ελληνικής γλώσσας και πρεσβευτής του πολιτισμού μας

Δημοσιεύτηκε στις 27/04/2025 στην κατηγορία Πρόσωπα | δεν υπάρχουν σχόλια

Στις 22 Απριλίου 1929, γεννήθηκε ο Δημήτρης Μαρωνίτης, αναφερόμενος συχνότερα ως Δ. Ν. Μαρωνίτης (Θεσσαλονίκη, 22 Απριλίου 1929 - Αθήνα, 12 Ιουλίου 2016), ο οποίος ήταν Έλληνας καθηγητής πανεπιστημίου, κλασικός φιλόλογος, κριτικός της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, μεταφραστής αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και δοκιμιογράφος.

Ο Δημήτρης Μαρωνίτης (Δ.Ν. Μαρωνίτης, Θεσσαλονίκη, 22 Απριλίου 1929 - Αθήνα, 12 Ιουλίου 2016), γεννημένος στη Θεσσαλονίκη στις 22 Απριλίου 1929, υπήρξε κορυφαία προσωπικότητα της ελληνικής κλασικής φιλολογίας, παραγωγικός μεταφραστής και επιδραστικός κριτικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Το ακαδημαϊκό του ταξίδι ξεκίνησε από το Πειραματικό Σχολείο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου ολοκλήρωσε την πρωτοβάθμια εκπαίδευση (1939-1947). Στη συνέχεια, συνέχισε τις σπουδές του στη Σχολή Φιλοσοφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, όπου σπούδασε κλασική φιλολογία (1947-1951). Κατά τη διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων, ο Μαρωνίτης ήρθε σε επαφή και καθοδηγήθηκε από μερικούς από τους σημαντικότερους διανοούμενους της εποχής του, όπως οι Ν. Ανδριώτης, Ι.Θ. Κακριδής, Α. Βακαλόπουλος και άλλοι. Οι καθηγητές του και η πνευματική αυστηρότητά τους άφησαν έντονο αποτύπωμα στη μετέπειτα ακαδημαϊκή του πορεία.

Πρώτη Καριέρα και Μεταπτυχιακές Σπουδές

Μετά την ολοκλήρωση της στρατιωτικής του θητείας (1952-1954), ο Μαρωνίτης ξεκίνησε να εργάζεται ως βοηθός διδασκαλίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, αρχικά υπό την καθοδήγηση του σεβαστού καθηγητή του, Ι.Θ. Κακριδή (1955-1962). Ταυτόχρονα, δίδασκε κλασική λογοτεχνία στο Γαλλικό Σχολείο Δε Λα Σάλ και στο Γερμανικό Σχολείο Θεσσαλονίκης. Η δίψα του για περαιτέρω ακαδημαϊκή εξέλιξη τον οδήγησε στη Γερμανία, όπου σπούδασε με υποτροφία από το Ίδρυμα Αλέξανδρος φον Χούμπoldt στο Πανεπιστήμιο Μάιντς (1958-1960). Στο Μάιντς, συμμετείχε σε προχωρημένα σεμινάρια κλασικής φιλολογίας, με δασκάλους τους διακεκριμένους καθηγητές όπως οι Βάλτερ Μαργκ, Ανδρέας Τιερφέλντερ και Έριχ Ράιτζενσταϊν. Η διδακτορική του έρευνα οδήγησε στην απόκτηση του διδακτορικού του τίτλου το 1962 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, εδραιώνοντας την εξειδίκευσή του στην αρχαία ελληνική φιλολογία.

Πολιτική Δράση και Συλλήψεις κατά τη Δικτατορία

Η πορεία του Μαρωνίτη επηρεάστηκε σημαντικά από το πολιτικό κλίμα της Ελλάδας, ιδιαίτερα τη στρατιωτική δικτατορία που ήρθε στην εξουσία το 1967. Ως έντονος επικριτής της δικτατορίας, ο Μαρωνίτης απομακρύνθηκε από τη θέση του στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο τον Ιανουάριο του 1968, μαζί με άλλους καθηγητές, λόγω της αντίθεσής του στο καθεστώς. Η πολιτική του δράση οδήγησε σε πολλές συλλήψεις, με την πρώτη να πραγματοποιείται το 1969, όταν κρατήθηκε από την Ασφάλεια Θεσσαλονίκης. Το 1971, συνελήφθη και φυλακίστηκε στις φυλακές Κορυδαλλού, ενώ το 1973, κρατήθηκε στο κέντρο κράτησης ΕΑΤ-ΕΣΑ για οκτώ μήνες.

Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων πολιτικής αναταραχής, ο Μαρωνίτης δεν υπήρξε μόνο θύμα πολιτικής καταπίεσης, αλλά και σύμβολο αντίστασης για τους διανοούμενους που αντιτάχθηκαν στην καταπίεση της ελεύθερης σκέψης και της ακαδημαϊκής ελευθερίας από τη δικτατορία.

Ακαδημαϊκή και Διοικητική Συνεισφορά μετά τη Δικτατορία

Μετά την πτώση της δικτατορίας, ο Μαρωνίτης επέστρεψε στην ακαδημία και το δημόσιο βίο με ανανεωμένο ζήλο. Διορίστηκε ειδικός σύμβουλος στο Υπουργείο Παιδείας για θέματα ανώτατης εκπαίδευσης από το 1974 έως το 1976. Τον Νοέμβριο του 1974, επανήλθε στην ακαδημία, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, όπου το 1975 προήχθη σε λέκτορα και το 1979 εκλέχθηκε καθηγητής. Η ακαδημαϊκή του εργασία αναγνωρίστηκε διεθνώς, και δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια στη Γερμανία, Αυστρία, Κύπρο και Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Μαρωνίτης διαδραμάτισε επίσης σημαντικό ρόλο σε πολλούς επιδραστικούς ελληνικούς πολιτιστικούς και ακαδημαϊκούς οργανισμούς. Υπηρέτησε ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλης Τριανταφυλλίδης) από το 1979 έως το 1995 και ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Καλλιτεχνικού Ινστιτούτου Μ.Ι.Ε.Τ. από το 1985 έως το 1997. Επίσης, ανέλαβε σημαντικές διοικητικές θέσεις στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, όπως Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας (1986-1987), Κοσμήτορας της Σχολής Φιλοσοφίας (1978-1979, 1991-1994), και Πρόεδρος του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ (1991-1994).

Επιπλέον, ο Μαρωνίτης υπηρέτησε ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Θεάτρου Βορείου Ελλάδος από το 1989 έως το 1990, συνεισφέροντας σημαντικά στη πολιτιστική ζωή της περιοχής.

Ηγεσία στη Γλώσσα και Λογοτεχνία

Η καριέρα του Μαρωνίτη επικεντρώθηκε επίσης στην ανάπτυξη και διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού. Από το 1994 έως το 2011, υπηρέτησε ως Πρόεδρος και Γενικός Διευθυντής του Κέντρου για την Ελληνική Γλώσσα, όπου εποπτεύσε έργα που είχαν σκοπό την διατήρηση της γλωσσικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Ήταν επίσης επιστημονικός υπεύθυνος του ερευνητικού προγράμματος Ενδογλωσσική Μετάφραση, μιας πρωτοποριακής πρωτοβουλίας για τη μετάφραση κλασικών κειμένων στα νέα ελληνικά.

Η ηγεσία του εκτεινόταν και στις Οδυσσειακές Σπουδές, όπου υπηρέτησε ως Πρόεδρος του Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών από το 2003 έως το 2011. Επίσης, διαδραμάτισε βασικό ρόλο στην ανάπτυξη προγραμμάτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ιδιαίτερα στις κλασικές σπουδές, ως συντονιστής και επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος Κλασικών Σπουδών και Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση από το 2001 έως το 2014.

Βραβεία και Αναγνωρίσεις

Το λογοτεχνικό και ακαδημαϊκό έργο του Δημήτρη Μαρωνίτη έχει αποσπάσει πολλές διακρίσεις. Το 1981, βραβεύτηκε με το Πρώτο Βραβείο Κριτικής-Δοκιμίου για την ανάλυσή του Οι Όροι του Λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη, ένα σημαντικό έργο για τον διάσημο Έλληνα ποιητή. Η συνεισφορά του στην ελληνική λογοτεχνία και τον πολιτισμό αναγνωρίστηκε περαιτέρω το 2003, όταν τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το Παράσημο του Φοίνικα για τη συμβολή του στα ελληνικά γράμματα. Το 2011, του απονεμήθηκε το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας στα Νέα Ελληνικά για τη μετάφραση της Ιλιάδας του Ομήρου, βραβείο που αποτελεί επιβεβαίωση της αφοσίωσής του στην παράδοση της κλασικής λογοτεχνίας.

Το 2014, το διαδικτυακό περιοδικό The Reader αναγνώρισε το έργο του και την ολοκληρωμένη του προσφορά, επισημαίνοντας τη διαρκή επίδρασή του στην ελληνική φιλολογία, την κριτική λογοτεχνία και τη μετάφραση.

Θάνατος και Κληρονομιά

Ο Δημήτρης Μαρωνίτης απεβίωσε στις 12 Ιουλίου 2016 στην Αθήνα, αφήνοντας πίσω του μια πλούσια κληρονομιά στους τομείς της κλασικής φιλολογίας, της νεοελληνικής λογοτεχνίας και της εκπαίδευσης. Το έργο του, ιδιαίτερα οι μεταφράσεις αρχαίων ελληνικών κειμένων και η κριτική ανάλυση της νεοελληνικής λογοτεχνίας, συνεχίζει να επηρεάζει ακαδημαϊκούς, φοιτητές και αναγνώστες.

Οι συνεισφορές του στην ανάπτυξη της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα, η αντίστασή του στην πολιτική καταπίεση και η ηγεσία του στην προώθηση της διατήρησης και κατανόησης της ελληνικής γλώσσας παραμένουν καθοριστικά μέρη της διαρκούς κληρονομιάς του.

Το λογοτεχνικό ταξίδι του Μαρωνίτη στην κλασική φιλολογία: Μελέτες για τον Ηρόδοτο και τον Όμηρο

Η κλασική φιλολογία του 20ού αιώνα οφείλει μεγάλο μέρος της ανάπτυξής της στον Έλληνα λογοτεχνικό και φιλόλογο, Ιωάννη Μαρωνίτη, έναν από τους πιο διακεκριμένους μελετητές των έργων του Ηροδότου και του Ομήρου. Μέσω της διδακτορικής του διατριβής, των μεταφράσεων και των ερμηνευτικών σπουδών του, ο Μαρωνίτης συνέβαλε σημαντικά στην κατανόηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και στη σύνδεση του κλασικού πολιτισμού με τη σύγχρονη σκέψη.

Η Διδακτορική Διατριβή για τον Ηρόδοτο Το 1962 ο Μαρωνίτης δημοσίευσε τη διδακτορική του διατριβή για τον Ηρόδοτο, με επίκεντρο τη γλωσσική και υφολογική ανάλυση των έργων του ιστορικού από την Αλικαρνασσό. Σε αυτή την ανάλυση, εξέτασε τη δομή της γλώσσας του Ηροδότου, εντοπίζοντας ένα ευδιάκριτο «Ηροδοτικό πρότυπο» στη διάταξη των λέξεων μέσα στις προτάσεις. Αυτή η υπερβατική δομή, που εμφανίζεται στην πρώιμη αρχαία ελληνική πεζογραφία, εμπλουτίζει τη γλώσσα του Ηροδότου, καθιστώντας την πολύπλοκη και πολύπλευρη. Ο Μαρωνίτης ανέλυσε την έντονη ρητορική στον λόγο του Ηροδότου, αναδεικνύοντας τη σχέση γραπτού και προφορικού λόγου, θέμα που θα αναπτύξει αργότερα συστηματικά στην κριτική του πορεία.

Η Έκδοση του Πρώτου Βιβλίου του Ηροδότου Το 1964, ο Μαρωνίτης κυκλοφόρησε μια νέα έκδοση του πρώτου βιβλίου του Ηροδότου (Clio), που περιελάμβανε μια περιεκτική εισαγωγή και σχολιασμό, παρέχοντας μια αναλυτική προσέγγιση στην αφήγηση του Ηροδότου. Η εισαγωγή, που καλύπτει περίπου 130 πυκνοτυπημένες σελίδες, διερεύνησε τα γενικά χαρακτηριστικά του έργου του Ηροδότου, τις πηγές του και τη μεθοδολογία του. Ο Μαρωνίτης τόνισε τη διττή φύση του έργου, συνδυάζοντας τη λογοτεχνική αφήγηση με την ιστορική καταγραφή. Η προσπάθειά του να αναδείξει τον Ηρόδοτο όχι μόνο ως ιστορικό αλλά και ως φιλόσοφο είναι μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές του στη φιλολογική έρευνα.

Ο Τόμος 1981: Ανθολογία και Ερμηνεία Το 1981, ο Μαρωνίτης παρουσίασε έναν τόμο με τίτλο Ηρόδοτος, ο οποίος τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Λειψίας το 1982. Ο τόμος περιελάμβανε μια ανθολογία επτά νουβέλες και τρία αδημοσίευτα έργα του Ηροδότου, συνοδευόμενα από μεταφράσεις και υποσημειώσεις. Στην ανάλυσή του, ο Μαρωνίτης εστίασε σε ανθρωπολογικά θέματα όπως η παθολογία της αγάπης και της δύναμης, η διασταύρωση θεϊκής και ανθρώπινης δικαιοσύνης και η σύγκριση μεταξύ του κλειστού κόσμου της Ασίας και του ορθολογικού κόσμου της Ευρώπης. Μέσα από αυτή την ανθρωπολογική προσέγγιση, ο Ηρόδοτος αποκαλύπτεται όχι μόνο ως ιστορικός αλλά και ως στοχαστής της ανθρώπινης φύσης.

Ο Όμηρος και η Οδύσσεια Το 1973 ο Μαρωνίτης δημοσίευσε το πιο γνωστό έργο του για την Οδύσσεια, με κεντρικό θέμα την αναζήτηση και την επιστροφή του Οδυσσέα. Αυτή η μελέτη, που γράφτηκε την πολιτικά τεταμένη περίοδο της δικτατορίας, αναδεικνύει τις αντίθετες γραμμές του έργου: την αισιόδοξη γραμμή της επιστροφής και την απαισιόδοξη γραμμή της αναζήτησης. Στην ανάλυσή του, ο Μαρωνίτης εντοπίζει δύο βασικά επίπεδα στο ταξίδι του Οδυσσέα: το εξωτερικό και το εσωτερικό. Το έργο, γραμμένο στα δημοτικά ελληνικά, όχι μόνο αναλύει τη διεθνή βιβλιογραφία για την Οδύσσεια αλλά συνδυάζει την επιστημονική ακρίβεια με την αναγνωστική απόλαυση, προσφέροντας μια μοναδική ερμηνεία του κειμένου.

Τα «Ομηρικά Μεγαθέματα» και η Ενισχυμένη Ερμηνεία Το 1999 ο Μαρωνίτης δημοσίευσε τα Ομηρικά Μεγαθέματα, μια περίληψη των μελετών του για τα δύο μεγάλα ομηρικά έπη. Στη δεύτερη έκδοση του έργου, που κυκλοφόρησε το 2005, συμπεριλήφθηκαν τέσσερα επιπλέον δοκίμια, που εξέταζαν τις μεταμορφώσεις των θεμάτων και την εξέλιξη του ομηρικού μύθου. Ο Μαρωνίτης αναλύει τις διαλεκτικές σχέσεις που συντηρούν τα δύο έπη, δίνοντας έμφαση στον πόλεμο, τον λόγο και την επιστροφή ως κύρια «μεγαθέματα». Η ερμηνευτική του μέθοδος συνδυάζει μυθολογική, ποιητική και ανθρωπολογική ανάλυση, παρέχοντας μια πολυδιάστατη προσέγγιση της ομηρικής ποίησης.

Μεταφραστική εργασία του: Μια γέφυρα μεταξύ αρχαίας και σύγχρονης γλώσσας

Ο Δημήτρης Μαρωνίτης, αναγνωρισμένος για τη σημαντική συνεισφορά του στη μεταφραστική τέχνη, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της νεοελληνικής μεταφραστικής παράδοσης, ξεπερνώντας προκαταλήψεις που περιορίζουν τους μελετητές μόνο στον τομέα σπουδών τους. Στην περίπτωσή του, η μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας συνδυάστηκε με τη βαθιά αγάπη για τη νεοελληνική γλώσσα και την ανάγκη της να ενσωματώσει τις αρχαίες ελληνικές πηγές στο σύγχρονο πολιτισμικό πλαίσιο. Το έργο του, μελετημένο και τεκμηριωμένο, παραμένει αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής φιλολογικής παράδοσης.

Η έννοια της «ενδογλωσσικής μετάφρασης»

Ο Μαρωνίτης συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη της έννοιας της «ενδογλωσσικής μετάφρασης», όρο που επινόησε ο ίδιος. Ο όρος αυτός αναφέρεται στην προσπάθεια μετάφρασης αρχαίων ελληνικών κειμένων στα νέα ελληνικά, όχι απλώς ως διαδικασία αναπαραγωγής των αρχικών λέξεων αλλά ως προσέγγιση που συνδυάζει το αρχαίο περιεχόμενο με τις ανάγκες της σύγχρονης γλώσσας και πολιτισμού. Αυτή η μετάφραση δεν περιορίζεται σε μια απλή μεταφορά λέξη προς λέξη. μάλλον επιδιώκει να αναδείξει την αξία του αρχαίου κειμένου για τον σύγχρονο αναγνώστη μέσα από την ανανέωση της γλώσσας.

Η Εκπαιδευτική και Δημόσια Σημασία της Μετάφρασης

Η προσφορά του Μαρωνίτη στη μεταφραστική τέχνη έχει ισχυρούς δεσμούς με τον εκπαιδευτικό και δημόσιο χώρο. Έβλεπε τη μετάφραση ως μια πράξη που πέρα από τη φιλολογική της αξία, έχει και εκπαιδευτική διάσταση. Στο πλαίσιο των σχολείων, των δημόσιων χώρων και της ευρύτερης εκπαίδευσης, η μετάφραση αρχαίων κειμένων λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος, ενισχύοντας την πολιτισμική συνέχεια και την κατανόηση των διαχρονικών αξιών.

Μετάφραση της Οδύσσειας: Το μονοπάτι της καινοτομίας

Ίσως η πιο σημαντική στιγμή στο μεταφραστικό έργο του Μαρωνίτη είναι η μετάφραση της Οδύσσειας. Το 1977, ο Μαρωνίτης έθεσε το ζήτημα της δημιουργίας μιας νέας μετάφρασης της Οδύσσειας που θα προσαρμόστηκε στο σύγχρονο σχολικό περιβάλλον και στη σύγχρονη ποιητική γλώσσα. Έχοντας ως πρότυπό του τη σύγχρονη γλώσσα και την ποίηση, η μετάφρασή του αυτού του επικού έργου επιδίωξε να «περάσει από το παρελθόν στο παρόν», αποφεύγοντας την οπισθοδρόμηση στο παρελθόν που χαρακτηρίζει πολλές παραδοσιακές μεταφράσεις.

Η μετάφραση της Οδύσσειας από τον Μαρωνίτη χαρακτηρίζεται από τη χρήση ελεύθερου στίχου, που αποφεύγει τους περιορισμούς του παραδοσιακού δεκαπεντασύλλαβου μέτρου. Η επιλογή του ελεύθερου στίχου ήταν μια συνειδητή προσπάθεια να αποδοθεί η ποιητική διάσταση του κειμένου χωρίς να θυσιαστεί η αφηγηματική ποιότητα του έργου. Η μετάφραση αυτή συνδυάζει τον ποιητικό τόνο του αρχαίου κειμένου με τις ανάγκες του σύγχρονου αναγνώστη, επιτυγχάνοντας μια δυνατή επικοινωνία με το κοινό.

Η ποιητική διάσταση της μετάφρασης

Η μεταφραστική διαδικασία του Μαρωνίτη δεν περιορίζεται σε αυστηρή φιλολογική ακρίβεια. Αντίθετα, επιδιώκει να αναδημιουργήσει το έργο στα νέα ελληνικά, διατηρώντας την ποιητική ευαισθησία ενώ ενσωματώνει σύγχρονα λογοτεχνικά στοιχεία. Στην περίπτωση της Οδύσσειας, η μετάφραση δεν περιοριζόταν σε έναν τυποποιημένο ρυθμό. Αντίθετα, αντλούσε από τη δυναμική του έργου, χρησιμοποιώντας ελεύθερους και ακανόνιστους στίχους που παρέχουν μεγαλύτερη ελευθερία στη ροή της αφήγησης.

Συμβολή στο Μεταφραστικό Ρεπερτόριο

Ωστόσο, το έργο του Μαρωνίτη δεν περιορίζεται στην Οδύσσεια. Σε όλη τη μεταφραστική του καριέρα μετέφρασε πολλά άλλα αρχαία ελληνικά έργα, μεταξύ των οποίων και επιλεγμένα έργα του Ησιόδου. Η μετάφραση των έργων του Ησιόδου από τον Μαρωνίτη υπογραμμίζει την ανάγκη ενσωμάτωσης της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας σε μια σύγχρονη, ευανάγνωστη γλώσσα που επιτρέπει στους αναγνώστες να κατανοήσουν όχι μόνο την πολιτιστική κληρονομιά αλλά και τις σύγχρονες ανάγκες και προκλήσεις του κόσμου.

Μέσα από το μεταφραστικό του έργο, ο Δημήτρης Μαρωνίτης κατάφερε να ανοίξει νέους δρόμους στη μετάφραση αρχαίων ελληνικών κειμένων, γεφυρώνοντας το παρελθόν με το παρόν και προσφέροντας στους αναγνώστες ένα έργο πιστό στο πρωτότυπο και δημιουργικά ανανεωμένο. Η προσέγγισή του στη μετάφραση, με σεβασμό στο αρχαίο κείμενο και την αίσθηση της ανάγκης για εκσυγχρονισμό, καθιστά το έργο του αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης ελληνικής φιλολογίας και λογοτεχνίας.

Οι Παρομοιώσεις

Το 2003, μετά την ολοκλήρωση της μετάφρασης της Οδύσσειας, οι 24 Οδυσσιακές παρομοιώσεις εκδόθηκαν σε χειροποίητη έντυπη έκδοση με περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Αυτό το μεταφραστικό εγχείρημα καταδεικνύει την επιμονή του Μαρωνίτη στην ανάδειξη του απώτερου στόχου του έπους, της ακουστικής/αναγνωστικής απόλαυσης, με τη μεσολάβηση της εικονογραφίας. Όπως έγραψε κάποτε ένας εικαστικός ακαδημαϊκός για αυτό το έργο, οι 24 μεταφρασμένες παρομοιώσεις της Οδύσσειας του Ομήρου είναι «εικόνες λόγου, άβαφες». Ο αναγνώστης καλείται να απολαύσει είτε τον συνδυασμό μακρινών και άγνωστων καταστάσεων με τον οικείο και καθημερινό κόσμο του Ομήρου, είτε το αντίθετο: τη σύγκριση οικείων καθημερινών στιγμών με τον απόκοσμο και εξωγήινο.

Το συνεκτικό νήμα των 24 παρομοιώσεων είναι ο Ερμής: στην πρώτη παρομοίωση του τόμου, διασχίζει τη θάλασσα σαν γλάρος, αρπάζοντας ψάρια από τα άγρια βάθη της απεριποίητης θάλασσας, για να παραδώσει τη θεία εντολή να ελευθερώσει τον Οδυσσέα στην Καλυψώ, ενώ στην τελευταία, η 24η ψυχή της σκοτεινής ψυχής. μονοπάτια, σαν νυχτερίδες, που ουρλιάζουν καθώς πετούν στα βάθη μιας σπηλιάς.

Το 2012 μεταφρασμένα κείμενα της Οδύσσειας πλαισιώθηκαν από μια έκδοση με εικαστικές παραστάσεις του ζωγράφου Δημοσθένη Κοκκινίδη. Την ίδια χρονιά, μετά την ολοκλήρωση της μετάφρασης της Ιλιάδας, οι 24 Οδυσσιακές παρομοιώσεις βρήκαν τις ανταγωνιστικές τους αντίστοιχες στα 24+2 της Ιλιάδας.

Όπως αναφέρεται στον Πρόλογο της έκδοσης (σελ. 11), οι παρομοιώσεις δεν αναφέρονται πλέον στο συνολικό απόθεμα του έπους, όπως στην περίπτωση της Οδύσσειας, αλλά επικεντρωθείτε «σε διπλά επεισόδια μάχης (η δολοφονία του Πάτροκλου από τον Έκτορα και η δολοφονία του Έκτορα από τον Αχιλλέα), τα οποία ρυθμίζουν την ηθική του Ιλιάδικου πολέμου σε τρία διαδοχικά στάδια: δολοφονική έχθρα, θλιβερό πάθος, και αλληλοδιαβασμένο από τους συμπαθητικούς2. αναγνωρίζουν από πρώτο χέρι την ένταση μεταξύ της αφηγηματικής αίσθησης και της οπτικής ψευδαίσθησης».

Το 2016, το Υστερόγραφο των 24 παρομοιώσεων του Οδυσσέα επανεκδόθηκε με τον τίτλο «Περί περιεχομένου», που έγινε το τελευταίο φυλλάδιο που εκδόθηκε όσο ο Μαρωνίτης ζούσε.

Ιλιάδα

Η μετάφραση της Ιλιάδας κυκλοφόρησε αρχικά σε δύο χωριστούς τόμους (Α: 2009) και (Β: 2010), και αργότερα, το 2012, σε έναν μόνο τόμο, ο οποίος περιλάμβανε και τον «Κατάλογο των πλοίων» από τη δεύτερη ιλιαδική ραψωδία (γραμμές 494-877), που απουσίαζε από τον πρώτο. Στο Afterword του, μεταξύ άλλων, ο Μαρωνίτης συζητά τις μεταφραστικές του αρχές και το είδος των «υποθέσεων», χαρακτηρίζοντας την Ιλιάδα ως έπος «της επαφής»: αναγκάζει τον μεταφραστή να βασιστεί στην αίσθηση της αφής, που αιχμαλωτίζει όλες τις άλλες αισθήσεις χωρίς να τις ακυρώνει, σε αντίθεση με την Οδύσσεια, που είναι έπος ακοής.

Αυτή η διαφορά, γράφει, οφείλεται στον εγγενώς δραματικό χαρακτήρα της Ιλιάδας και την προσέγγισή της στον παρόντα χρόνο, σε αντίθεση με τον αφηγηματικό χαρακτήρα και τον προσανατολισμό του παρελθόντος της Οδύσσειας. Αυτές οι διαφορές αντικατοπτρίζονται στην αφηγηματική δομή των δύο επών. Η αφήγηση στην Ιλιάδα είναι «επεμβατική» (μπαίνοντας από το παρελθόν στο παρόν, μένοντας ουσιαστικά ανολοκλήρωτη και ανασταλμένη σε έναν απολογισμό), σε αντίθεση με την Οδυσσιακή αφήγηση, που είναι κυρίως «αναδρομική» και «επεξηγητική».

Σε συνεντεύξεις του ο Μαρωνίτης ανέφερε ότι στόχευε σε δύο πράγματα στη μετάφραση της Ιλιάδας. Πρώτον, να διατηρήσουμε την ταπεινοφροσύνη και την ανιδιοτέλεια: να αποσύρουμε την παρουσία του μεταφραστή όσο το δυνατόν περισσότερο, επιτρέποντας στην ίδια τη μετάφραση να αναδυθεί, χωρίς να φωνάξουμε «το έκανα αυτό» σαν να συνέβη από μόνο του, που σταδιακά παίρνει μορφή. Αντίθετα, ήθελε μια υποχώρηση του μεταφραστή πριν από το μεταφρασμένο κείμενο. Δεύτερον, επιδίωξε να κάνει τη δουλειά της μετάφρασης αόρατη στο τελικό αποτέλεσμα: να ελαφρύνει το βάρος της προσπάθειας του μεταφραστή, ώστε η εστίαση να πέσει στο μεταφρασμένο κείμενο.

Οι κριτικοί, από την άλλη, έχουν σημειώσει ότι «η μεταφραστική γλώσσα οργανώνεται ασταμάτητα ως μια δύσκολη σύνθεση διαλεκτικών αντιθέσεων μεταξύ του οικείου και του υφολογικά σημαδεμένου, της υπολογισμένης αμεσότητας και του φορμαλιστικού περιορισμού». Αναφέρουν επίσης ότι η μετάφραση, υιοθετώντας το ποιητικό λεξιλόγιο και τον ρυθμό της κλασικής μεταπαλαμικής και μεταπολεμικής νεοελληνικής λογοτεχνίας, προσαρμόζεται στην εποχή μας, χωρίς ωστόσο να υποχωρεί στο επιφανειακό και ασταθές Zeitgeist ή στον εύκολο «εκσυγχρονισμό» που παρατηρείται σε πολλές σύγχρονες ξένες μεταφράσεις.

Οι 24 ραψωδίες της μεταφρασμένης Ιλιάδας παρουσιάστηκαν σε σκηνοθετημένη εκδοχή από 24 κορυφαίες ηθοποιούς στο Εθνικό Θέατρο από τις 14/10/2010 έως τις 31/03/2011, με πόρισμα του Δ. Ν. Μαρωνίτη (5/04/2011). Επίσης, ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός διασκεύασε τη μεταφρασμένη Ιλιάδα του Μαρωνίτη για το θέατρο, αρχικά από τις 4 έως τις 8 Ιουνίου 2013, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και αργότερα σε πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Τραγωδία

Από τραγωδία, ο Μαρωνίτης δημοσίευσε τη μετάφραση του Οιδίποδα στον Κολωνό το 2004. Η μετάφραση αυτή, πριν εκδοθεί, κάλυπτε τις θεατρικές ανάγκες της παράστασης του δράματος από το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» στο Φεστιβάλ Επιδαύρου το καλοκαίρι του 2002, σε σκηνοθεσία του αξέχαστου ηθοποιού και σκηνοθέτη Μίμη Κώσου. Επιπλέον, τρία ερμηνευτικά δοκίμια για αυτήν την τραγωδία φιλοξενήθηκαν στον τόμο «Έπος και Δράμα» του 2014, αφού παρουσιάστηκαν σε διεθνή συνέδρια και διαλέξεις.

Το 2012 κυκλοφόρησε ο μεταφρασμένος Άγιαξ που παίχτηκε το καλοκαίρι του 2015 στην Επίδαυρο σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου. Ωστόσο, μεταφρασμένα μέρη του Άγιαξ είχαν δημοσιευτεί νωρίτερα, το 1986, με εισαγωγικές δηλώσεις που υπερασπίζονταν τη μετάφραση της τραγωδίας τόσο με θετικούς όσο και με αρνητικούς όρους.

Το 2015 εκδόθηκε η Σοφοκλέεια Αντιγόνη. Παίχτηκε και στην Επίδαυρο το καλοκαίρι του 2016 σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού.

Για την ενδογλωσσική μετάφραση

Οι απόψεις του Δημήτρη Μαρωνίτη για την αξία της ενδογλωσσικής μετάφρασης εκφράστηκαν σε άρθρα, διαλέξεις και παρουσιάσεις του σε σεμινάρια και συνέδρια, μεγάλο μέρος των οποίων προοριζόταν για τον εκπαιδευτικό κόσμο.

Το 1964 αντιμετώπισε τις παρεξηγήσεις που προέκυψαν από την εισαγωγή της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής μέσω της μετάφρασης στα λύκεια (με τη «μεταρρύθμιση του 1964»), προτείνοντας συγκεκριμένες μεθόδους για την ποιοτικότερη αποτελεσματικότερη διδασκαλία των κλασικών μέσω μετάφρασης, λαμβάνοντας υπόψη τις ψυχολογικές και γνωστικές ικανότητες των μικρότερων μαθητών.

Το 1976, αναλύοντας δύο είδη προβολής και πρόσληψης της κλασικής λογοτεχνίας στην εκπαίδευση, τη δογματική και την ιστορική, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ειδικές συνθήκες στις τάξεις του γυμνασίου επέβαλλαν τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας μόνο μέσω μετάφρασης: η οργάνωση ενός ορθολογικού, ισορροπημένου και δημοκρατικού εκπαιδευτικού προγράμματος, που κάλυπτε όλους τους βασικούς τομείς της εκπαίδευσης του νεαρού μαθητή, κατέστησε απαραίτητη την παροχή ανθρωπιστικής παιδείας μέσω κατάλληλα μεταφρασμένων κειμένων.

Το 1992, σε δημοσιευμένη ομιλία του, έθεσε τις μεταφραστικές του αρχές για την Οδύσσεια πέρα από το δίλημμα της φιλολογικής και λογοτεχνικής μετάφρασης, αντλώντας από τον θησαυρό της προσωπικής νεοελληνικής ποίησης (Ερωτόκριτος, Ερωφίλη, Σολωμός, Κάλβος), άλλοτε από τον Καβάφη και τον Σεφέρη και άλλοτε από νεότερους ποιητές. Με αυτές τις επιλογές, δήλωσε ότι ήθελε η μεταφρασμένη γλώσσα να αποκτήσει ένα βάθος παρόμοιο με αυτό του πρωτοτύπου. Ωστόσο, τα σήματα αυτής της γλωσσικής προοπτικής δεν πρέπει να έλκουν συνεχώς τη μετάφραση προς τα πίσω, αλλά να ενσωματώνονται και να συγχωνεύονται με το σύγχρονο ποιητικό μας ιδίωμα.

Το 1993, αναδημοσιεύοντας στήλες από την εφημερίδα Το Βήμα, εισήγαγε τον υβριδικό χαρακτήρα των σχολικών μεταφράσεων. Υποστήριξε επίσης την κατάργηση της γραπτής μορφής μετάφρασης ως μόνης σωστής εκδοχής, που στηριζόταν στην απομνημόνευση και την αντιγραφή και πρότεινε, με τρία παραδείγματα από τους προλόγους της αρχαίας ελληνικής ιστοριογραφίας, τον προφορικό, εναλλακτικό και προσωρινό χαρακτήρα της ως προσπάθεια.

Δοκίμιο και άρθρα: Ο φόβος της ελευθερίας

Τον Φεβρουάριο του 1971, ο Μαρωνίτης παρουσίασε έναν τόμο που ξεχωρίζει για την σχολαστική επανέκδοση άλλων κειμένων, συνυφασμένη με την προσωπική του γραφή και σκέψεις. Στην Εισαγωγή, διατυπώνει τις διαχρονικές και πάντα επίκαιρες σκέψεις του για έναν «πολιτικό» ουμανισμό – έναν χωρίς ψευδαισθήσεις ή μεσσιανικές υποσχέσεις, του είδους που επιδιώκει την ενεργό εμπλοκή. «Όχι με τη μορφή φιλανθρωπίας ή ανεκτικότητας», γράφει, «αλλά ως δοκιμαστική και πρακτική συμβολή στην οικοδόμηση ενός μοντέλου μιας πιο εξανθρωπισμένης κοινωνίας».

Ο ανθρωπισμός, όπως τον βλέπει ο Μαρωνίτης, αναδύεται μέσα από τρία θέματα, τα οποία δομούν το σώμα του βιβλίου:

Γλώσσα και Ανθρωπισμός: Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει κείμενα των Αλέξανδρου Δελμούζου, Μανώλη Τριανταφυλλίδη και Λούντβιχ φον Μπερταλάνφι, καθένα από τα οποία ρίχνει φως στη γλώσσα ως εργαλείο για τη διαμόρφωση των ανθρωπιστικών αξιών.

Εκπαίδευση και Ανθρωπισμός: Από τον Πλάτωνα στον Werner Jaeger, τα κείμενα αναδεικνύουν την εκπαίδευση ως τον πυλώνα του ανθρωπιστικού οικοδομήματος, αντλώντας από τις διαχρονικές προσεγγίσεις του ανθρώπινου πνεύματος και αξιών.

Ιστορία και Ανθρωπισμός: Από τις καταγγελίες του Θουκυδίδη για τους εμφυλίους πολέμους στον E. R. Dodds και τη διαλεκτική του για τον «φόβο της ελευθερίας», η ανθρώπινη ιστορία φαίνεται να κινείται σε μια αέναη τροχιά δοκιμασίας, όπου η ελευθερία εμφανίζεται πάντα αμφίβολη και ασταθής.

Φυσικά ο Μαρωνίτης πληρώνει το τίμημα αυτών των σκέψεων. Καθώς το έργο του θεωρείται «αντικυβερνητικό», συλλαμβάνεται και καταλήγει για δεύτερη φορά στα κελιά του ΕΑΤ-ΕΣΑ, ενώ το έργο του μπαίνει στη μαύρη λίστα της χούντας του 1971.

Στήλες και Πολιτιστική Αντίσταση

Από το 1971 έως το 2016, ο Μαρωνίτης έγραφε, με ακλόνητη επιμονή, επί 47 χρόνια, στήλες για την εφημερίδα Το Βήμα. Αυτά τα μικρά κείμενα ανέρχονται σε περίπου 1.500 και το εύρος τους θα μπορούσε να γεμίσει αμέτρητους τόμους. Από την αρχή της δικτατορίας μέχρι την αποκατάσταση της δημοκρατίας, οι στήλες του συνδύαζαν την πολιτιστική εξερεύνηση με την πολιτική αντίσταση.

Με τίτλους όπως «Ανεμόσκαλα» και «Σιμαδούρες», ο Μαρωνίτης προσπάθησε να καταγράψει την αντίσταση στο καθεστώς, με κείμενα που αφορούσαν τη λογοτεχνία, την πολιτική, τη γλώσσα και την εκπαίδευση. Στο επίκεντρο ήταν πάντα η «ελευθερία» – αυτή η δύσκολη έννοια που άλλοτε κερδίζεται και άλλοτε χάνεται το ίχνος του στην καθημερινή ζωή.

Μέσα από το «Πλιν και Συν» και το «Ημεροδρόμιο», ο Μαρωνίτης αναζητά τη συνεχή ανανέωση του λόγου, εκείνον τον λόγο που αποκαλύπτει τα λάθη μας και ξεσκεπάζει τα αδιέξοδά μας. Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες, η δύναμη της γραφής του παραμένει ακούραστη, ρίχνοντας φως στις σκοτεινές γωνιές της ιστορίας και της κοινωνίας.

Μπορεί να μην υπάρχει «Ανεμόσκαλα» για όλους, αλλά το έργο του Μαρωνίτη παραμένει ένας φάρος, ένας πνευματικός χάρτης για όσους επιμένουν να αμφισβητούν και να δημιουργούν, χωρίς φόβο και χωρίς δισταγμό.-